Những Điều Có Thể Bạn Chưa Biết Về Đàn Lute (Luýt)
Đàn lute hay còn gọi là đàn luýt là một nhạc cụ có dây mà bạn có thể đã nghe nói đến nhưng không chắc chính xác nó là gì. Thật vậy, đó là một nhạc cụ cũ hiếm khi được chơi ngày nay, mặc dù bạn có thể thấy nó được trưng bày tại Hội chợ Phục hưng địa phương.
1. Đàn luýt là tiền thân của guitar cổ điển
Bạn có thể nhìn vào một cây đàn luýt và nghĩ rằng nó trông giống như một cây đàn guitar cổ điển. Đàn luýt đã được phát triển trước guitar cổ điển vài thế kỷ nhưng vẫn có cấu trúc cực kỳ giống nhau. Những người thợ làm đàn guitar đã lấy cảm hứng từ cây đàn luýt khi những cây đàn guitar đầu tiên được tạo ra. Tuy nhiên, thân của đàn luýt nhỏ hơn đàn guitar và cần đàn thường rộng hơn so với phần còn lại của nhạc cụ. Ngoài ra, đàn luýt thường có nhiều hơn sáu dây, đây là tiêu chuẩn cho guitar.
2. Khác biệt giữa đàn luýt Anh và Pháp
Vào đầu thế kỷ 16, những người chơi đàn luýt từ Anh và Pháp là những đối thủ cạnh tranh trong mọi lĩnh vực. Công bằng mà nói, cách tiếp cận âm nhạc đàn luýt của mỗi khu vực là khác nhau. Một số bài hát đàn luýt bằng tiếng Anh đầu tiên là đồng âm, nghĩa là các phần của chúng di chuyển theo cùng nhịp điệu với giai điệu tổng thể. Mặt khác, các bài hát tiếng Pháp là đa âm, được viết cho tối đa bốn giọng.
3. Đàn có thể có số lượng dây khác nhau
Các dây đàn thường được xâu thành từng cặp. Một cây đàn luýt thời trung cổ điển hình sẽ có bốn khóa, nghĩa là tổng cộng có tám dây. Tuy nhiên, theo thời gian, các phiên bản mới hơn của đàn luýt đã mở rộng cổ đàn, nhường chỗ cho nhiều dây hơn. Ngày nay, đàn luýt có thể có tới 13 khóa, mặc dù đàn luýt thời Phục hưng trung bình có tám khóa.
4. Đàn thường được làm từ vân sam
Cái hay của việc làm đàn là bạn có thể điều chỉnh các loại gỗ khác nhau để phù hợp với âm thanh mà bạn đang tìm kiếm.Tuy nhiên, gỗ cần phải cộng hưởng, nghĩa là không được quá dày để cản tiếng ồn nhưng vẫn rung khi tiếp xúc với âm thanh từ dây đàn. Do đó, vân sam thường là loại gỗ được các thợ làm đàn châu Âu lựa chọn, mặc dù một số chuyên gia lại thích cách khác.
5. Đàn luýt được phát triển từ đàn oud
Những chiếc đàn ban đầu đến từ oud, một nhạc cụ tương tự nổi bật với lịch sử hàng nghìn năm tuổi. Tuy nhiên, oud có thể đã được sửa đổi từ các nhạc cụ có dây khác trong quá trình này, vì vậy câu chuyện thực sự không rõ ràng. Mặc dù bạn có thể nhầm lẫn giữa hai loại này, nhưng có một số điểm khác biệt chính giữa đàn luýt và đàn oud.
Đàn luýt có phím đàn trong khi oud thì không.
Ngoài ra, đàn luýt thường lớn hơn một chút so với oud và oud có phần bụng rộng hơn so với tổng kích thước của nó.
6. Những cây đàn luýt đầu tiên đến với người Moors
Đàn luýt ban đầu đến Tây Ban Nha cùng với những người định cư Moorish và các hiệp sĩ Tây Ban Nha trở về từ các cuộc Thập tự chinh ở Trung Đông. Bạn có thể tìm thấy cây đàn luýt trong nhiều mô tả thời Phục hưng về các chiến trường thời Trung cổ. Nhạc cụ này không chỉ nâng cao tinh thần của những người lính trong trận chiến, mà đàn luýt còn an ủi những người đang nghỉ ngơi quanh đống lửa trại trong những chuyến hành hương của họ.
7. Sitars Ấn Độ có thể được phân loại là đàn luýt
Mặc dù đàn sitar mang tính biểu tượng của Ấn Độ có âm thanh khác biệt với âm thanh mà bạn có thể nhận ra là đàn luýt, nhưng nhiều nhạc sĩ vẫn xếp hai loại nhạc cụ này vào cùng một loại. Cả hai đều có dây song song. Tuy nhiên, hoàn toàn ổn khi coi đàn sitar là một loại nhạc cụ riêng biệt, đặc biệt khi bạn đang nói về thể loại và nguồn gốc tương ứng của chúng.
8. Dây có âm cao nhất trên đàn thường tách riêng
Trong khi hầu hết các dây đàn luýt được xâu thành từng cặp, thì dây cao nhất thường được xâu một mình. Điều này giúp đạt được những nốt cao mà nếu không bạn sẽ không thể gảy hai dây. Tuy nhiên, một số thợ làm đàn, đặc biệt là những người chuyên về đàn hòa nhạc, có thể ghép nối dây cao nhất để tăng âm lượng của nó khi cần thiết.
9. Sự phổ biến của đàn luýt bùng nổ trong thời kỳ Phục hưng
Giống như nhiều loại hình nghệ thuật khác vào thời điểm đó, sự phổ biến của đàn luýt bùng nổ khi thời kỳ Phục hưng bắt đầu. Trong khi các nghệ sĩ đàn luýt người Ý thúc đẩy làn sóng sáng tác mới đầu tiên vào đầu kỷ nguyên, thì các nghệ sĩ chơi đàn Pháp và Tây Ban Nha cũng có thời điểm thích hợp. Kết quả là đàn luýt trở thành một trong những nhạc cụ dễ nhận biết nhất đối với quần chúng, bất kể địa vị xã hội. Một số nhạc sĩ nổi tiếng nhất là nghệ sĩ đàn bầu.
10. Khi thời kỳ Phục hưng tiếp tục, đàn luýt trở nên to hơn
Khi những người thợ làm đàn đang bận rộn tạo ra những chiếc đàn mà thế giới từng thấy, một số người bắt đầu thử nghiệm với kích thước lớn hơn. Kết quả là nhiều loại nhạc cụ đặc biệt vẫn thuộc họ đàn luýt, như theorbo, đàn trầm đã ra đời. Những chiếc đàn lớn hơn từ thời kỳ này được phân loại là đàn kiểu Baroque, một bước tiến đáng chú ý so với những chiếc đàn thời Phục hưng của thế kỷ trước.
11. Vị trí của người nghe ảnh hưởng đến chất lượng tác phẩm đàn luýt
Khi đàn luýt ngày càng trở nên phổ biến khắp châu Âu, các vị vua và hoàng hậu thường xuyên yêu cầu các tác phẩm mới để tăng sức hấp dẫn đối với quần chúng. Do đó, âm lượng của các tác phẩm đàn thay đổi tùy thuộc vào người nắm quyền và ở đâu.
Ví dụ, Vua Louis XIII của Pháp được cho là người thích sáng tác đơn giản, và nhiều nhạc sĩ đã viết hàng chục bài hát để ông thưởng thức trong thời gian trị vì của vua.
12. Đàn luýt ban đầu được chơi bằng miếng gảy
Những chiếc đàn đầu tiên được chơi bằng một miếng gỗ, khi đó được gọi là miếng gảy. Điều này là cần thiết để đạt được âm lượng mong muốn của người chơi. Tuy nhiên, khi những người thợ làm đàn trở nên giỏi hơn trong việc tạo ra những chiếc đàn, thân đàn trở nên lớn hơn và dây đàn trở nên to hơn, cho phép người chơi chọn ngón tay trong hầu hết các trường hợp.
Mặc dù ngày nay bạn có thể thấy mọi người chơi đàn bằng ngón tay thường xuyên hơn, nhưng những người khác lại thích sử dụng miếng gảy hơn. Đó là tất cả tùy thuộc vào sở thích của bạn!
13. Dây đàn từng được làm từ ruột động vật
Hầu hết các thợ làm đàn thời Trung cổ và Phục hưng đều làm dây bằng một số loại ruột động vật. Đó là chất liệu tốt nhất để đạt được âm thanh mà những người thợ thủ công này đang tìm kiếm. Mặc dù ngày nay dây đàn thường được làm từ thép hoặc nylon, nhưng bạn vẫn có thể tìm thấy dây đàn làm từ ruột động vật trên một số nhạc cụ kiểu cũ.
14. Vincenzo Capirola và cây đàn luýt
Sinh ra ở nước Ý thời Phục hưng, nghệ sĩ đàn luýt kiêm nhà soạn nhạc Vincenzo Capirola đã cho chúng ta biết hầu hết những gì về đàn luýt từ thời kỳ đó. Tác phẩm của anh ông, The Capirola Lutebook chứa đựng bản ghi toàn diện nhất về các tác phẩm của nghệ sĩ đàn luýt cho đến nay. Ông cũng cung cấp các mẹo và thủ thuật thiết thực mà người chơi vẫn sử dụng, bao gồm cách lên dây, bảo dưỡng nhạc cụ để đảm bảo tuổi thọ của nhạc cụ.
15. Lỗ bên trong cây đàn được gọi là hoa hồng
Tên của lỗ nhỏ ở bụng của cây đàn luýt được gọi chính thức là “lỗ hoa hồng”. Lỗ hoa hồng của đàn luýt thường không phải là một lỗ duy nhất mà là một hình chạm khắc phức tạp giúp tạo ra âm thanh độc đáo của nhạc cụ. Lỗ hoa hồng là một cách khác mà đàn luýt tạo nên sự khác biệt với cây đàn guitar. Mặc dù bạn có thể đạt được âm thanh tương tự với cả hai nhạc cụ, nhưng sẽ khó bắt chước âm thanh của đàn luýt bằng đàn ghi ta hơn vì nó thiếu phần khắc gỗ của hoa hồng ở giữa.
